Ondanks meerdere fundamentele opmerkingen, werd er geen rekening gehouden met verschillende punten uit het unanieme advies nr. 2248 van de sociale partners in de NAR, noch uit het advies nr. 2021/001 van de Adviesraad Sociaal Strafrecht van 9 april 2021.

Op verschillende beleidsniveaus (federaal, regionaal, gemeentelijk, maar ook op sector- en ondernemingsniveau) werden reeds allerlei initiatieven inzake praktijktesten uitgewerkt. Voor ondernemingen is het onhoudbaar geworden om het overzicht te behouden, net als voor slachtoffers die het juiste aanspreekpunt trachten te vinden. Onze vraag naar coherentie en coördinatie tussen de verschillende systemen viel op een koude steen. Een veelvoud van praktijktesten op verschillende niveaus  leidt echter tot frustraties bij werkgevers wegens administratieve lasten en tijd- en energieverlies.

Het VBO vreest dat de wetswijziging de rechtszekerheid aantast. De voorwaarden, zoals voorzien in de wet, zijn ten eerste niet meer cumulatief. Sociaal inspecteurs mogen nu op basis van hetzij objectieve aanwijzingen van discriminatie, een onderbouwde klacht of een melding, hetzij zelfs op basis van resultaten van datamining en datamatching een praktijktest uitvoeren. Eén van deze drie volstaat nu.

Er werd echter nergens verduidelijkt wat onder “objectieve aanwijzingen van discriminatie” moet worden begrepen. Dat maakt de grens met een verboden ‘fishing expedition’ en het doen ontstaan van de intentie om een inbreuk te plegen, en uitlokking, té vaag. Men zou dus enkel op basis van “een vermoeden van een nog te plegen discriminatie” een onderzoek kunnen starten.

Tevens zullen de strikt noodzakelijke strafbare feiten die door sociaal inspecteurs in het kader van deze praktijktesten worden gepleegd (bijvoorbeeld het schrijven en gebruiken van een fictief cv, wat neerkomt op valsheid in geschrifte), niet als strafbare feiten worden aangemerkt. De eis dat de strafbare feiten die inspecteurs plegen in het kader van hun specifieke opsporingsbevoegdheden niet ernstiger mogen zijn dan die waarvoor de opsporingsmethode wordt toegepast, werd door de wetswijziging geschrapt. Ondanks de vraag van de Adviesraad Sociaal Strafrecht en de Nationale Arbeidsraad dat op het niveau van het openbaar ministerie een omkadering wordt uitgewerkt, een limitatieve lijst van de soorten strafbare feiten die door de sociale inspecteurs kunnen worden gepleegd in het kader van de uitvoering van discriminatietoetsen, ging de wetgever daar niet op in. De wetgever nam in de plaats enkele voorbeelden op in de memorie van toelichting en stelde dat de discriminatietesten die mogelijk worden gemaakt door artikel 42/1 van het Sociaal Strafwetboek voldoende gereglementeerd zijn om te voorkomen dat inspecteurs strafbare feiten plegen die niet in verhouding staan tot hun taak.

Voor het VBO blijft het echter cruciaal dat de misdrijven en de handelingen die de sociaal inspecteurs én voorbereidende of ondersteunende acties die derden kunnen ondernemen, die kunnen worden gerechtvaardigd, limitatief in de wet worden opgesomd. Anders is het risico dat de arbeidsauditeur ‘carte blanche’ krijgt reëel. Het moet voldoende duidelijk en precies zijn wat wel en niet toegelaten is. Het strafwetboek moet restrictief geïnterpreteerd worden, dus is het niet voldoende om enkele voorbeelden in de memorie van toelichting op te nemen. Artikel 78 van het Strafwetboek stelt immers: “Geen misdaad of wanbedrijf is verschoonbaar dan in de gevallen bij de wet bepaald”. Voorbeelden opnemen in de memorie van toelichting is een gemakkelijke - maar geen serieuze – oplossing die niet bijdraagt tot de rechtszekerheid. Op lange termijn kan dat leiden tot erosie van vertrouwen en de geloofwaardigheid van de overheid aantasten. 

Foto ©Shutterstock