Vorige week maandag, 30 oktober 2023, publiceerde de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) naar jaarlijkse gewoonte zijn Verslag Werkgelegenheid-Concurrentievermogen (VWC). Voor de editie van 2023 zijn de sociale partners in de CRB overeengekomen om de oorzaken en gevolgen van de wereldwijde inflatie te analyseren. Het doel van die analyse is enerzijds om een beter inzicht te krijgen in de voorbije inflatiecrisis waarvan de gevolgen vandaag de dag nog steeds voelbaar zijn en anderzijds om lessen te trekken voor de transitie naar een koolstofarme economie.
Algemene mondiale inflatie …
De CRB begint zijn verslag door erop te wijzen dat we in 2022 werden getroffen door een inflatoire periode met een omvang die we sinds de jaren zeventig niet meer hebben gezien. Het ging niet om een louter Belgisch fenomeen, de hele wereld werd getroffen. Vervolgens identificeert de CRB de oorzaken van die inflatie, te beginnen met de stijging van de prijzen van energieproducten. Net zoals in de meeste Europese landen was de energie-inflatie in België vooral toe te schrijven aan de stijging van de gasprijs (en de elektriciteitsprijs, aangezien de twee met elkaar verbonden zijn) op de Europese groothandelsmarkten. Die stijging van de gasprijs is op haar beurt te wijten aan de hoge vlucht van de economische activiteit in China (1), de stijging van de CO2-prijs (2), opslagniveaus onder de seizoensnormen (3) en, last but not least, een kleiner aanbod van aardgas via pijpleidingen als gevolg van de Russische invasie in Oekraïne en de bijbehorende sancties (4). De stijging van de energieprijzen was echter niet de enige oorzaak voor de inflatoire periode. Ze is ook toe te schrijven aan de stijging van de prijzen van (zowel bewerkte als niet-bewerkte) voedingsmiddelen, diensten en niet-energetische industriële goederen, stijgingen die het gevolg waren van een spanningsveld tussen vraag en aanbod.
… maar een hogere inflatie in België en Nederland dan in Frankrijk en Duitsland
De inflatie in 2022 was hoger in België en Nederland dan in Frankrijk en Duitsland. Volgens de CRB is dat voornamelijk te verklaren door verschillen in de stijging van de gas- en elektriciteitscomponent van de consumptieprijsindex. Ten eerste is het aandeel vaste (elektriciteits- en gas-)contracten in België kleiner dan in de buurlanden en als er een vast contract is, loopt dat vaak over een kortere periode (meestal 1 jaar), terwijl vaste contracten in Duitsland vaak 2 tot 3 jaar of zelfs langer lopen. Ten tweede vormen de indexeringsparameters voor de variabele contracten (frequentere indexering in België) en de verschillende regelgevende kaders in verschillende landen een verklaring voor de uiteenlopende effecten op de energieprijsinflatie. In Frankrijk ten slotte werd een tariefschild (‘bouclier tarifaire’) ingevoerd, dat mogelijk wordt gemaakt door de bijzondere organisatie van de Franse elektriciteitsmarkt en dat tot gevolg had dat de gas- en elektriciteitsprijzen in Frankrijk werden geplafonneerd.
Wat waren de gevolgen van de inflatoire periode voor de Belgische huishoudens, bedrijven en overheden?
Uit het verslag maken we op dat de huishoudens gemiddeld genomen werden beschermd tegen prijsstijgingen door de automatische indexering van inkomens uit arbeid en sociale overdrachten enerzijds en door overheidsmaatregelen anderzijds. Zoals blijkt uit grafiek 1, uit een onderzoek van de KUL, werden huishoudens over het algemeen beschermd en sommige huishoudens, die globaal genomen tot de hoogste inkomensdecielen behoorden, werden zelfs overgecompenseerd!
Grafiek 1: Uitsplitsing naar deciel van de impact van de stijging van de energieprijzen, de indexering en de regeringsmaatregelen (links in euro’s en rechts in procenten van het beschikbaar inkomen)
Bron: Capéau et al. (2022).
Voor bedrijven is de economische situatie echter anders. Dat zien we duidelijk in de evolutie van de macro-economische margevoet (hoewel die geen ideale maatstaf is voor de gezondheid van ondernemingen en geen rekening houdt met de heterogeniteit van sectoren en bedrijven), zoals weergegeven in grafiek 2. Na stand te hebben gehouden tot in de eerste helft van 2022, daalde de bruto margevoet van niet-financiële vennootschappen sterk in de tweede helft van 2022 en het eerste kwartaal van 2023. Dat kan worden verklaard door een verslechtering van de loonkostenhandicap ten opzichte van onze drie buurlanden, die in het verslag opnieuw wordt geraamd op 1,7% voor eind 2024.
Grafiek 2: Ontwikkeling van de margevoet van niet-financiële vennootschappen
Bronnen: INR, berekeningen secretariaat CRB.
Ondanks de maatregelen die werden genomen in het kader van de energiecrisis, verbeterde het begrotingssaldo van de overheid in 2022 ten opzichte van het voorgaande jaar dankzij het einde van de tijdelijke COVID-19-maatregelen. Maar zelfs wanneer alle tijdelijke maatregelen zijn afgelopen, blijven we, zoals blijkt uit grafiek 3, zitten met een aanzienlijk overheidstekort van 4 à 5% van het bbp.
Grafiek 3: Ontwikkeling van het begrotingstekort van de overheden
Bron: NBB.
Het VBO vindt dat er duidelijke lessen te trekken zijn uit deze CRB-analyse van de inflatiecrisis. Huishoudens werden goed beschermd tijdens de inflatoire periode dankzij het systeem van automatische indexering van inkomens uit arbeid en sociale overdrachten enerzijds en extra eenmalige overheidsmaatregelen anderzijds. Die maatregelen zijn echter niet de oorzaak van de verslechtering van de Belgische overheidsfinanciën. En die verslechtering blijft wel zorgwekkend, omdat ze het gevolg is van een structureel tekort (waarbij de uitgaven structureel hoger zijn dan de inkomsten). In tegenstelling tot de huishoudens is de economische situatie voor de bedrijven aanzienlijk verslechterd en zullen er in de toekomst onvermijdelijk aanpassingen nodig zijn.
> Klik hier om het volledige rapport te raadplegen en downloaden
Lees meer artikels over:
